Zbudowano ją około 1825 r. w południowej części ogrodu, na wale, który jest jedyną zachowaną częścią tzw. Okopów Lubomirskiego. Był to wał, usypanym wokół Warszawy w 1770 r., mający chronić miasto przed epidemią dżumy. Świątynia Egipska pełniła rolę figarni - dojrzewalni fig. Pawilon powstał w czasach rozbudowy Łazienek przez dynastię Romanowych. Jej architektura, zaprojektowana przez przez Jakuba Kubickiego, nawiązuje do sztuki egipskiej. Otwarta na staw brama wejściowa stylizowana jest na wejście do świątyni egipskiej. Wspierają ją cztery kolumny z głowicami w kształcie kwiatów lotosu - symbol Górnego Egiptu. Świątyni strzegą lwy wyrzucają z pysków wodę. Dach budynku jest jednocześnie mostem łączącym brzegi stawu. Stąd inna nazwa pawilonu - Most Egipski. Na dachu - moście nad Świątynią, wznosi się obity blachą i pokryty hieroglifami wysoki obelisk. Po wyprawie Napoleona do Egiptu w 1798 r. motywy naśladujące sztukę egipską stały się w Europie i Ameryce Północnej bardzo popularne. Przez cały XIX wiek stylizowano w stylu egipskim budynki użyteczności publicznej, ale także pawilony ogrodowe oraz cmentarne, głównie bramy i grobowce. Takie zabytki znajdziemy w Anglii (np. Highgate Cemetery w Londynie), we Francji (np. park Le Désert de Retz) i w Rosji (Most Egipski w Petersburgu). Co ciekawe - na terenach polskich fascynacja architekturą…

Świątynię Sybilli wzniesiono na tyłach Belwederu, w pobliżu Stawu Belwederskiego. Powstała w 1822 r., prawdopodobnie według projektu Jakuba Kubickiego i była wzorowana na świątyniach starożytnych, zwłaszcza rzymskiej świątyni w Garni (Armenia) z I wieku. W pobliżu Świątyni Sybilli znajduje się niewielka rzeźba z białego marmuru w kształcie stożkowego kamienia. To mitologiczny kamień Omfalos - pępek świata - dzieło współczesnej greckiej artystki Christiny Papageorgiou. Świątynię Sybilli, zwaną początkowo Grecką lub Świątynią Diany, wzniesiono na tyłach Belwederu, w pobliżu Stawu Belwederskiego. Powstała w 1822 r., prawdopodobnie według projektu Jakuba Kubickiego i była wzorowana na świątyniach starożytnych, zwłaszcza rzymskiej świątyni w Garni (Armenia) z I wieku. Pomalowana na biało Świątynia Sybilli wykonana jest wyłącznie z drewna, na planie prostokąta z rzędem kolumn jońskich, otaczających jej wnętrze. Jest nim sala ozdobiona malowidłami kwiatów i owoców z przełomu XVIII i XIX w., autorstwa Adama Byczkowskiego. Wejścia do świątyni strzegą dwa żeliwne lwy, stylizowane na egipskie sfinksy. Wzorowane na antyku budowle cieszyły się wielką popularnością w końcu XVIII stulecia i w XIX w. Na terenach polskich pawilony stylizowane na starorzymskie i starogreckie znajdowały się w parkach w Dobrzycy czy w Nieborowie (Arkadia). W Anglii znajdziemy je w Stowe czy West Wycombe Park. A we Francji w…

Pawilon ogrodowy przy Promenadzie Królewskiej, jest pierwszą budowlą na terenie Łazienek Królewskich wzniesioną od podstaw przez Stanisława Augusta. Architekt Dominik Merlini stworzył architekturę pełną wdzięku, kameralną w swym charakterze i harmonijnie wpisującą się w otaczający krajobraz. Wybudowany w latach 1774-1776 pawilon łączy w sobie wszystkie cechy maison de plaisance - podmiejskiej letniej willi. Pawilon zdobią pierwsze w Polsce groteski, ornamenty roślinne z wplecionymi postaciami ludzi i zwierząt. Tu również, na pierwszym piętrze, eksponowana jest Królewska Kolekcja Grafiki. Ryciny przedstawiają sceny z "Metamorfoz" – najbardziej znanego poematu wybitnego poety rzymskiego Owidiusza.

Stara Oranżeria położona u stóp skarpy łączy w sobie funkcje teatralne, galeryjne i utylitarne. To tu mieści sie Teatr Królewski - jeden z kilku w Europie oryginalnych XVIII-wiecznych teatrów dworskich. Wyłożone drewnem wnętrze do dziś zapewnia znakomitą akustykę dla 200 widzów. Stara Oranżeria to również Galeria rzeźby Stanisława Augusta z kolekcją mamrurowych posógów, jak i gipsowych kopii najważniejszych dzieł starożytnych i nowożytnych. W XVIII wieku w Starej Oranżerii projektu Domenica Merliniego przechowywane były egzotyczne drzewa dekorujące latem królewskie ogrody. Stara Oranżeria, wzniesiona w latach 1785-1788 wg projektu nadwornego architekta Dominika Merliniego, jest jednym z najpóźniej zrealizowanych królewskich projektów w Łazienkach. To tu mieści się Teatr Królewski - jeden z kilku w Europie oryginalnych XVIII-wiecznych teatrów dworskich, który od 2015 roku znajduje się na Trasie Bałtyckiej Europejskiego Szlaku Teatrów Historycznych. W Starej Oranżerii znajduje się również Królewska Galeria Rzeźby z kolekcją marmurowych posągów, jak i gipsowych kopii najważniejszych dzieł starożytnych (od V wieku p.n.e. do III wieku n.e.) i nowożytnych. W czasach Stanisława Augusta Stara Oranżeria służyła również przechowywaniu drzewek egzotycznych, które latem dekorowały królewskie ogrody.

W ostatnim dniu walk na Starówce, 2 września, Niemcy ostrzeliwują i niszczą Kolumnę Zygmunta II Wazy. W trzechsetną rocznicę wystawienia pomnika, którego inicjatorem był król Władysław IV, jego granitowy trzon, wykonany w latach 1876-1877 z różowego granitu z Baveno, łamie się jak zapałka. Spoczywa do dziś po południową ścianą Zamku Królewskiego, obok pierwotnego, siedemnastowiecznego trzonu kolumny, wymienionego w XIX wieku. "Do straszliwych zniszczeń na Starym Mieście doszło wczoraj do dalszych: legł w gruzach kościół Świętego Jacka na Freta, obie szkoły na Barokowej, wielki dom Nalewki 2a (pasaż Simonsa) i inne. Niemcy zniszczyli Kolumnę Zygmunta, ten najbardziej warszawski z warszawskich pomników, bez któego trudno wyobrazić sobie Stolicę", donosił 3 września powstańczy "Biuletyn Informacyjny". W trakcie powojennej odbudowy ustawiono owy trzon pomnika, odkuty z granitu strzegomskiego.

Najważniejszą redutą powstańczą na ulicy Świętojańskiej, przez historyka Adama Borkiewicza nazwanej "wąwozem Starówki", była Bazylika Archikatedralna pod wezwaniem Męczeństwa św. Jana Chrzciciela. Toczyły się tu bardzo zażarte walki - bazyliki broniły plutony batalionu "Bończa", batalionu "Wigry", oddział Wojskowej Służby Ochrony Powstania, żołnierze ze 104. Kompanii Związku Syndykalistów Polskich. Atak od strony frontowej nie powiódł się, Niemcy zdecydowali się więc na inną drogę...

Niepowodzenie ataku na Dom Schichta i nieudane próby zbudowania barykad przez Krakowskie Przedmieście nie powstrzymały marszu Niemców i sprawiły, że siły polskie musiały organizować się w obronie uliczek Starego Miasta. Pierwszą linią były odcinki ulic Piwnej i Świętojańskiej łączące się z Placem Zamkowym. Tam powstańcy i cywile zbudowali wysokie na dwa metry barykady m.in. z płyt chodnikowych i cegieł.

Na południowy wschód od skrzyżowania ulic Konwiktorskiej i Zakroczymskiej wyrasta potężny gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (ul. Sanguszki 1) z lat 20. XX w., wzniesiony wg projektu Antoniego Dygata. W sierpniu 1944 r. był powstańczą twierdzą, która przez prawie cztery tygodnie uniemożliwiała Niemcom dostęp do zajętego przez powstańców Starego Miasta. Od 2 do 28 sierpnia murów PWPW broniło ponad 620 żołnierzy z różnych oddziałów - głównie ze Zgrupowania „Leśnik”, ale też zakładowej Grupy PWB/17/S oraz harcerskich batalionów „Zośka” i „Parasol”. Niemcy atakowali od strony Cytadeli i od Wisły. O ich zaciekłości niech świadczą uszkodzone tysiącami pocisków pręty ogrodzenia wytwórni. PWPW padła dopiero po wysadzeniu przez nieprzyjaciela jej ogrodzenia przy pomocy transportera ładunków wybuchowych - Sprengstofftragera. Po zajęciu gmachu Niemcy wymordowali rannych i personel urządzonego w wytwórni szpitala. Zginęła tu wtedy m.in. dr Hanna Petrynowska „Doktor Rana”. Obok fabryki bastionem obrony był sąsiadujący z PWPW od strony Wisły budynek mieszkalny dla jej pracowników.

Po lewej stronie, przed skrzyżowaniem z ul. Zakroczymską, stoi przedwojenny budynek Szkoły Przemysłu Graficznego im. Józefa Piłsudskiego projektu znanego architekta Czesława Przybylskiego (ul. Konwiktorska 2), mieszczący Instytut Poligrafii Politechniki Warszawskiej. Elewacje z szarej cegły w wielu miejscach noszą ślady naprawiania. Jasne „łaty” to pamiątki po ciężkich bojach toczonych w tym rejonie podczas Powstania Warszawskiego. Szkołę raz zajmowali Niemcy, innym razem powstańcy. Do szczególnie ostrej wymiany ognia doszło w nocy z 21 na 22 sierpnia 1944 r. podczas nieudanej próby przebicia przez powstańców ze Starego Miasta połączenia z Żoliborzem. Wycofujący się przez stadion Polonii Batalion „Zośka” pozostawił na murawie zabitych i rannych. Jak pisze Juliusz Kulesza w książce „Starówka. Warszawskie Termopile 1944”, po odparciu szturmu Niemcy rozjechali na boisku „zośkowców” czołgami.

Na zachód od pomnika, tuż za obecną ulicą Andersa, do ostatniej wojny znajdował się plac Muranowski. Trzeciego dnia powstania w getcie nad jedną z kamienic przy placu załopotały dwie flagi: biało-czerwona i biało-niebieska (żydowska). Wywiesili je walczący w tej okolicy powstańcy z Żydowskiego Związku Wojskowego pod dowództwem Dawida Apfelbauma, którzy w domu przy ul. Muranowskiej 7 mieli swój sztab. „Słyszałem, że był spór, czy nad gettem wisiał jeden, czy dwa sztandary. (...) Ja wiem na pewno. Bo to ja ubezpieczałem chłopaków na dole, przy bramie domu Muranowska 17, kiedy wieszali flagi (...). Biało-niebieską uszyliśmy w getcie. A biało-czerwoną miał nam dostarczyć Jan Kotański z aryjskiej strony. (...) Nad gettem zawisły więc dwie flagi, a Niemcy próbowali je zestrzelić, a potem, w czasie walk o budynek, zerwać” - wspominał Jan Dawid Landau („Losy żydowskie” 1996 r.). Środkiem ul. Muranowskiej i pl. Muranowskiego biegł mur getta. Z piwnicy nieistniejącego dziś domu nr 7 po południowej stronie ulicy wykonano tajny podkop na drugą - „aryjską” - stronę do kamienicy nr 6, po której teraz też nie ma śladu. Tym podziemnym tunelem do walczącego getta przeszedł oddział Korpusu Bezpieczeństwa. Po kilku godzinach się wycofał. W kamienicy nr 6 mieszkała Alicja Kaczyńska, autorka poruszających wspomnień…

Na lewo, między jezdniami ul. Muranowskiej, stoi wstrząsający pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie. Towarowy wagon wypełniony krzyżami to dzieło rzeźbiarza Maksymiliana Biskupskiego z 1995 r. Poświęcony jest martyrologii Polaków w ZSRR.